بررسی دگرسانی دیاژنتیک و گرمابی در توالی آتشفشانی مؤمن آباد (شمال خاور سربیشه، بیرجند) و نقش آن در کانی‌زایی غیرفلزی

منطقه مؤمن ‌آباد در جنوب خاوری بیرجند و شمال خاوری سربیشه، در زون زمین‌درز سیستان قرار دارد‌. بر اساس مطالعات صحرایی، سنگ نگاری، زمین‌شیمیایی و پراش پرتو ایکس در دو توالی آتشفشانی است به بررسی شرایط دگرسانی در منطقه پرداخته شده است. بر این اساس بنتونیت‌ها از نوع سدیمی-کلسیمی و ناهمگن می‌باشند. یافته‌های کانی‌ شناسی نشان می‌دهد که کانی‌های اسمکتیت، کریستوبالیت و کوارتز، فلدسپارهای قلیایی (آلبیت و آنورتیت و سانیدین)، ژیپس، کلسیت، هماتیت، هولاندیت، کلینوپتیولیت،کائولینیت، ایلیت، و هالیت از پاراژنزهای بنتونیت‌ها هستند. در توالی اول، آثار دگرسانی رسی و اکسید آهن و در توالی دوم، آثار دگرسانی رسی، کربناتی، کلریتی، کلسیتی، آلبیتی، سیلیسی شدن و اکسید آهن دیده می‌شود. واحدهای دگرسان شده مربوط به توالی دوم، در چهار لایه شامل پرلیت‌های ریولیتی رگه‌ای، توده‌ای، عدسی‌ شکل و بنتونیت‌های سفید و سبزرنگ و میانبارهایی از داسیت و ریوداسیت با آثار دگرسانی تبلور شیشه آتشفشانی و تبدیل پرلیت به بنتونیت، رسی شدن شدید و سیلیسی شدن می‌باشد. ترکیبات و بافت‌های گدازه‌ای-آذرآواری و تبلور شیشه آتشفشانی و دگرسانی پرلیت به بنتونیت در نتیجه دگرسانی دیاژنتیک است. رسی شدن شیشه، تبلور فلدسپارها در واحدهای آتشفشانی، دگرسان شدن پلاژیوکلاز به آلبیت+ سریسیت، بیوتیت به کلریت، خمیره سنگ به کوارتز، کلسیت، زئولیت و کلریت در پرلیت‌ها، رگه‌های اکسید آهن و واحدهای قرمز رنگ و تغییر رنگ بنتونیت‌ها در منطقه مرتبط به دگرسانی گرمابی و حضور سیالات و محلول‌های غنی از آهن و منیزیم است.